Pleonexia e catasterismos indesexables: a pandemia do fútbol profesional contemporáneo

Bon Leste. The Pines. Agosto de 2020. Unha nova xeración de boniatos vai tratando de coller forma baixo a mirada atenta do Main. Os restos resecos dos piñeiros convertidos en esculturas case pétreas permañecen indiferentes aos esforzos da rapazada. De fondo, as ondas da Ría de Aldán baten insistentes contra a liña de costa procurando a banda sonora da eternidade á película que se vai desenvolvendo, un verán máis, no campo no que crecen as cruces de ferro. Os xogadores case adolescentes ensaian os seus trucos como pequenos magos aprendendo o oficio entre berros, patadas e entradas no límite non do permitido senón do que separa a visita ao servizo de urxencias de Bueu dun simple susto. "Aquí non hai pachangas". A frase, que merecería estar inscrita nas rochas ou, como mínimo presidir a entrada do campo, vai callando nas cabezas igual que as marcas das caídas van repetíndose nas pernas dos menos afortunados. Entre pases desafortunados e goles errados a porta baleira -movementos clásicos do ballets boniatos- vai quedando claro que os estándares de xogo teñen mudado profundamente. O fútbol que teñen aprendido as novas xeracións semella máis enfocado ao lucimento persoal -ao slalom à la Messi ou á cabalgada cristianoronaldiana- que á construción dalgún tipo de xogo colectivo con algo de sentido. Tirar unha parede, buscar o desmarque, ocupar os espazos con cabeza semellan costumes máis propias do paleozoico que do século XXI. Unha mestura da lóxica da estrela de rock máis a mentalidade de gañador do pokerstars xunto a idiosincrasia do youtuber con cincuenta seguidores semella enchoupar os movementos dos xogadores. Un cántico colectivo á mentalidade hiperindividualista dominante. Unha transformación que mudou de facerlle un bullying encabronado ao detestado "chupón" de toda a vida a alabar a este como figura heroica da nosa contemporaneidade. Cando comezou a ter lugar este proceso? Como diría o protagonista de From Hell, imos por partes.

Comecemos por recoñecer o evidente. O fútbol, deporte colectivo por excelencia, non é nada -a nivel profesional, claro- sen as súas constelacións de estrelas. Mesmo na época do fútbol total holandés nos gloriosos setenta, con cada xogador capacitado para desenvolverse practicamente en calquera posición en beneficio do xogo do equipo, era preciso dispoñer dun Cruyff capaz de exercer de líder nos momentos máis complicados. Quizais a moitos niveis, os anos setenta e os primeiros anos oitenta do século XX corresponden cunha vivencia do deporte amoldada ás condicións da época. Toda a tensión social destes anos, a crispación derivada do final do ciclo de acumulación de capital e da conseguinte crise, trasladouse a todas as esferas da vida, incluída, claro está a do deporte profesional. O fútbol da época era moitas cousas. Non destacaba pola súa sutileza nin pola súa finura. Nos vestiarios eran comúns o tabaco e o alcohol e, xa no límite de todo, nun equipo como a Lazio, que gañou o Scudetto de 1974, os xogadores levaban pistolas coas que, se di, acendían e apagaban as luces dos hoteis nos que se aloxaban ou disparaban entre as pernas dos novos fichaxes para ver se eran dignos de xogar no equipo. O espírito futboleiro da época era tendendo a rudo e ás veces violento, impregnado dun poderoso sentido do colectivo e articulado arredor das xerarquías asociadas ao tempo que levaba cada xogador no equipo case antes que aos méritos deportivos. As fichas que tiñan os xogadores mellor pagados non estaban a unha distancia sideral das dos curritos do equipo e, sendo uns privilexiados no salarial, a diferencia cos soldos medios da época non era a barbaridade que é actualmente. Sirva de exemplo o Laurie Cunningham de 1979 (primeira fichaxe inglesa do Real Madrid), un dos xogadores mellor pagados da época: os seus emolumentos equivalían a 48 veces o Salario Mínimo Interprofesional de finais dos setenta. En comparación, o Cristiano Ronaldo de 2013 cobraba o equivalente a 1937 SMIs. Esta tolemia crematística é, sen dúbida, un dos factores que explican o absurdo do fútbol profesional contemporáneo. As estrelas dos equipos pasaron de ser referentes morais dentro do equipo (tanto polo factor diferencial das súas cualidades particulares como pola intensidade do seu compromiso) a figuras escandalosamente ben pagadas, máis próximas nas súas actitudes públicas a das estrelas do cinema ou da música que a dos deportistas clásicos. Personaxes situadas por riba do ben e do mal, capaces de defraudar millóns de euros a facenda e seguir sendo vistos como heroes inmaculados. Coidadores narcisistas da súa propia marca persoal antes que calquera outra cousa.

 

 

 

Pero non só o estatus destas megafiguras globais ten mudado (a peor) nestes corenta anos. Os propios equipos de fútbol tamén teñen levado a cabo a súa propia reconversión económico-social, converténdose, por riba de todo en maquinarias engraxadas para producir o maior beneficio económico posible. Vendidos a toda clase de multimillonarios planetarios ou controlados por empresarios insignes do gran capital nacional (caso de Florentino ou de Nobita), os actuais clubes de fútbol profesional entenden os éxitos deportivos como escaparates para facer caixa, nunha carreira por pegar o pelotazo maior o máis depresa posible. Así, convertidos os seus xogadores en soportes publicitarios de corporacións transnacionais, o valor destes está determinado tanto pola súa calidade dentro do terreo de xogo como pola súa capacidade para xerar atracción mediática e, polo tanto, ingresos adicionais por anunciar toda clase de cousas. O modelo de negocio ven sendo o das grandes compañías de Internet: vender anuncios por riba de todo. O resultado deste proceso é o imparable camiño da santificación económica das estrelas. Deixan de ser só  coñecidos polo seu talento futbolístico. Os seus estilo de vida e as súas opinións sobre calquera cousa pasan a ser parte dun pack que combina rentabilidade futbolística, rendemento empresarial e imaxe de marca. Ao iren converténdose eles mesmos en marcas comerciais vai tendo lugar un proceso de erosión na relación "sentimental" co clube ao que pertencen e coa afección que os eleva aos altares da celebridade. De integrantes dunha plantilla a superben pagadas figuras con meras relacións contractuais vai un paso decisivo. Polo tanto, estruturalmente, as ligas globais coas súas servidumes televisivas e publicitarias son co-responsables do proceso de creación destas figuras insoportables.

Unha terceira pata deste proceso o forman as canteiras planetarias de xogadores de fútbol que manteñen o ritmo da máquina. Un exército de vixiantes controla as ligas cadetes, infantís e mesmo benxamíns de todo o mundo na busca da penúltima figura do deporte rei. A historia comeza cun neno que debería estar facendo tranquilamente a primaria no seu pobo e que recibe, de súpeto, unha chamada dalgún megaclube ofrecéndolle un precontrato para pasar polas súas canteiras. Esta rede global -tan aparentemente xusta para tódalas partes, xogadores en idade escolar, pais necesitados de cartos e clubes ávidos de novidades rutilantes- é unha desgraza máis inserta no mecanismo do negocio do fútbol global. As ofertas que se fan e o futuro que prometen ocultan a realidade dos miles de xogadores que, deslumbrados polos sonos de gloria por vir, rematan quedándose no camiño en terra de ninguén, sen traxectoria profesional nin estudos.

 

 

Bon Leste. Agosto de 2020. The Pines. Un rapaz cuxa altura nin sequera lle da para chegar a tocar o traveseiro da portería ven de regatear a un, dous, tres, catro xogadores rivais e de meter un pelotazo que envía a bola fora do campo. Os berros do Main escóitanse ata en Cabo Udra. Na súa cabeza o rapaz víase como CR7, como Messi ou como o futbolista que estea agora mesmo de moda (poña aquí o seu nome favorito): el só xogando contra o mundo mentras arredor unha multitude imaxinaria aplaudía ao borde do éxtase, miles de youtubers comentaban a xogada e no chiringuito de jugones o elevaban á categoría de mellor xogador da xornada. O seu trastorno, tan común, é a norma, non é unha tara persoal. O mundo do fútbol está deseñado para que iso que acaba de facer sexa considerado como o correcto. O rapaz, mentras baixa a cabeza escoitando a riada de reproches, pensa na súa marca persoal, aínda en fase de probas, e vai ensaiando posturas, xestos, poses, bailes de tiktok para facer ante as cámaras de televisión e mesmo cortes de pelo imaxinarios para cando o inviten á cerimonia de entrega do balón de oro 2030 como candidato indiscutible. Ao tempo, vai pensando o valor da súa futura cláusula de rescisión, a eslora do iate que comprará coa súa ficha e o nome da modelo coa que se vai liar despois da festa de presentación que van facerlle no equipo líder da liga europea na que vai xogar. Pero o volume dos berros vai devolvéndoo ao mundo real: "...así non imos gañar a XX nin de coña!!! Pasa a pelota, busca aos teus compañeiros e non xogues como se foras ti o único xogador do equipo!!!". 

 Quizais o fútbol de verdade xa só ten lugar nunha única competición no mundo.