Chega o verán de novo ás Marcas Boniatas. Os habituais de toda a vida, veciños próximos de Cangas, Bueu, Marín, Pontevedra ou Vigo, moitos con décadas de contacto coa ría de Aldán, miran con sorpresa a oleada de visitantes que se achega ata este lugar do mundo procedentes de case calquera sitio imaxinable. A situación é moi similar en case toda a fachada atlántica da Galiza. A variedade de linguas e acentos -ata case antonte reducida ao galego e ao castelán que se falan no país e a pingas de portugués e inglés- é sorpresivamente grande. Acentos do interior da península ibérica conviven coas linguas do Norde de Europa, visitantes coa dozura da prosodia latinoamericana mestúranse con sonoridades probablemente procedentes do Sur: a composición do turismo que se achega ata aquí ten mutado de forma substancial. As causas desta transformación son autoevidentes: unha paisaxe privilexiada (malia a desfeita urbanística xeralizada dende A Guarda ata Estaca de Bares), uns prezos xerais sensiblemente inferiores á media dos lugares máis turísticos do estado español, un clima notablemente máis levadeiro e unha gastronomía que presenta unha relación calidade/prezo totalmente imbatible. Sumémoslle os millóns de fotos nas redes socias de calas, rochedos ou penedas a calquera hora do día (con preferencia polos solpores), o aumento notable na temperatura da auga do mar e a mellora da infraestrutura hostelera e teremos unha vista xeral que dá conta do marco no que ten acontecido este fenómeno.
Porén, este aumento expoñencial dos visitantes veraniegos suscita un feixe de interrogantes que, por unha vez, sitúan ao país na liña dalgunhas preocupacións que acontecen a nivel internacional. Parecía claro que, na era prepandémica, as zonas de sacrificio orientadas ao turismo masivo seguirían a ser Sanxenxo e Baiona, con asaltos puntuais aos centros históricos de cidades como Santiago ou Pontevedra. Porén, dende 2020 asistimos a unha expansión do fenómeno que semella non ter límite. Os habitantes do país aínda estamos na fase de sorpresa. Da curiosidade inicial de fai uns anos (“mira ti, unha autocaravana con matrícula noreguesa, como chegarían ata aquí?”) temos pasado a certo grao de incredulidade (“outra autocaravana con matrícula noreguesa???”) derivado da omnipresencia veraniega de todo tipo de turistas en todas partes. Quizais o caso máis extravagante sexa o de Vigo. De aburrida e provinciana vila posindustrial ten mutado a insoportable destino de cruceiros e excursións absurdas de todo tipo en menos dunha década. O modelo do desarrollismo turístico aplicado no anos sesenta e setenta do século XX no mediterráneo español parece estar sendo copiado de forma entusiasta nestas latitudes como se non tiveramos aprendido nada de onde leva tal paradigma. No caso de Vigo, de cidade suficientemente mutilada polos excesos inmobiliarios auspiciados polo franquismo temos pasado a pretendente ao título de cidade-marca tan caro aos dirixentes políticos e á clase empresarial. Hai algo moi triste nesta repetición como farsa da historia tráxica do turismo mediterráneo na nosa fachada atlántica, como se non importara nada o arrase medioambiental e cultural e o deterioro imparable das condicións de vida dos habitantes locais. Nas rexións máis hiperturistificadas do estado español a cidadanía xa está mobilizándose para que as administracións regulen o fluxo de visitantes dalgunha maneira. Aquí, na Galiza, nunha posición moito máis favorable para facer as cousas ben, semella que a vontade política e empresarial vai pola vía de “máis é máis e ademáis é mellor”, o que augura no medio prazo unha situación similar a que se está a vivir na costa de Cataluña, Baleares, Valencia ou Andalucía.
A discusión de fondo é sinxela. Se un turista é “alguén que mata aquilo que ama”, como facemos para que os turistas “maten o menos posible aquilo que aman”? A turismofobia -irmá inquietante doutro fenómeno insoportable e en máximos históricos como é a xenofobia- é a resposta visceral a esta democratización das viaxes polo mundo adiante. Dalgún xeito, os asiduos das Marcas Boniatas imos rondando paseniñamente esa turismofobia que vai camiño de ser fenómeno epocal. Hai algo que nos proe a todos os niveis no feito de atopar as paisaxes elexíacas e case particulares da infancia/mocidade convertidas en centros de atracción masiva. Para os locais, o turista ocupa a posición paradoxal de invasor/benefactor, un lugar que está determinado pola escala da súa presenza. Fai mil anos, nas Marcas Boniatas, unha autocaravana holandesa era un exotismo envexable, un apuntamento dunha Europa de civilización e folgura materia á cal estabamos en camiño de aproximarnos. Hoxe en día, coas cunetas das estradas tomadas por completo por automóbiles de todo tipo e gama, e cos leiraparkings a piques de estoupar máis alá das súas posibilidades, cada nova furgoneta camperizada que chega semella parte un exército de ocupación armado con sillas plegables, camping gas e tortillas de patacas. No ar, o “tourists go home” flota como pensamento colectivo evanescente aínda non expresado.
Por outra banda, recoñezamos que o turista é un ser en proceso de desacreditación permanente. Calquera de nós ten ocupado ou ocupa esa posición varias veces ao longo do ano. Que as masas poidan (poidamos) desfrutar de pasear polo planeta na medida das súas (nosas) posibilidades non está ben visto conceptualmente por amplos estratos da poboación de gran cantidade de territorios. O recoñecemento dese dereito a moverse polo mundo adiante lévanos a un punto contradictorio: por unha banda defendemos o dereito de calquera a viaxar a calquera lugar do planeta (sexa un turista, traballador, vagabundo ou migrante). Por outro, as poboacións locais reclamamos trabas, barreiras, controis, regulacións e calquera outro tipo de mecanismo que faga isto posible sempre que non nos toque a nós tal cousa viaxando. No caso do turismo, o factor de escala como elemento nuclear e intrínseco ao fenómeno que non pode ser eludido, é elemento esencial que debe ser tido en conta para determinar como abordar o problema dos fluxos de personas en movemento.
Pensaba nestas cousas tras o pasado partido do 1 de outubro de 2023 en Campañó. Más alá dos resultados (e, como neste caso, das humillacións), o elemento turístico está moi presente na vida anglogaliciosa. As visitas a un e outro país (Galiza/Inglaterra) propician a posibilidade dun coñecemento certamente intenso duns outros lonxanos. Se no noso imaxinario o turista inglés ven sendo un practicante asiduo do balconing experto en pasearse espido a berros polas rúas de madrugada, grazas a AGC é posible desmantelar o estereotipo simplemente compartindo mesa na NaSantiña cos Stags. Ignoro cal é o estereotipo dos galegos nas terras británicas, pero teño claro que os intercambios futboleiros continuados probablemente teñan contribuido a arrualos. É dicir, hai, no feito do turismo, un potencial que vai por riba dos clichés máis trillados (malia seren estes con frecuencia preocupantemente certeros), unha capacidade para desfacer tópicos e propiciar o recoñecemento dos outros como persoas significativamente parecidas a un mesmo que pode ser reivindicado.
Se viaxar non pode ser o patrimonio exclusivo dunha elite poseedora dos medios necesarios, o impacto da democratización das viaxes non pode ser tampoco unha carga para os poboadores das zonas turistificadas (cada vez máis numerosas). Non nos importa que a xente veña coñecer a “Nosa” paisaxe, a desfrutar da “Nosa” gastronomía, a fuxir das condicións climáticas insoportables (tampouco que veñan escapando das intolerables condicións de vida nos seus países de orixe, pero este é outro tema) ou a coñecer as astracanadas locais (o nadal en Vigo) ou as marabillas patrimoniais e naturais que atesoramos. Agora ben, esperamos que neste proceso de visita non se mutilen as condicións de vida co encarecemento dos alugueres, co deterioro dos lugares, coa alteración de todo o existente polo exceso de complacencia para cos visitantes. Que todos os turistas sexan como os Stags na Galiza ou como os Porcos Bravos en Inglaterra: motivo de celebración e confraternidade, exemplo de camaradería e terreo fértil para o coñecemento do alleo, para desfacer tópicos e facer emerxer os lazos entre os seres humanos de toda procedencia.
Finalmente dicir que agardamos que a camaradería non sexa obstáculo para que os Porcos Bravos arrasen Inglaterra en setembro coa galaica elegancia habitual, Campañó style, you know. Non esquezamos aquilo de “amiguiños si, pero a vaquiña polo que vale”.
