Mirando Escocia con ollos galegos: crónica dunha visita apresurada a un país que envexamos

Quizais unha das cousas que máis sorprenden ao turista (galego) que visita por primeira vez terras escocesas sexa a proliferación de monumentos en memoria dos soldados caídos nas diversas guerras nas que participou o país ao longo da súa historia. En particular, os memoriais relacionados coa primeira guerra mundial chaman a atención pola súa abundancia e pola intensidade que desprenden os textos adicados aos caídos. Xunto a eles, case en cada vila do país hai un cemiterio adicado en exclusiva a estes soldados mortos. En Stirling, xunto ao castelo, varias parcelas de extensión considerable albergan centos de tumbas en cuxas lápidas lémbrase a todos estes homes. O turista, paseando entre o silencio destes campos de pedra, non pode evitar interrogarse sobre a forza misteriosa que levou a un país sitúado na periferia da Europa Occidental a enviar a frontes remotas aos seus mozos. Mesturando a defensa dunha idea abstracta da liberdade coa obrigada participación nas guerras colonais do amo inglés e engadindo ese punto de idealismo belicoso -tan en boga a principios do século XX- que entende a guerra como unha especie de forxa de caracteres no que se pon a proba a alma humana, un pode entender de forma racional ese pulo case animal que fai que alguén entende que ir a matar estranos a cinco mil quilómetros de distancia é a forma suprema de heroicidade.

Entre todos os monumentos conmemorativos, ao turista impresiónanlle especialmente dous: o primeiro é o museo adicado aos reximentos de HIghlanders ubicado no castelo de Stirling. Sostido por una asociación de voluntarios, o museo é en realidade un conxunto de microsalas de exposicións no cal o prato forte é o uniforme que deu nome ao episodio de The Thin Red Line na guerra de Crimea. Xunto á consabida lista de caídos, unha reproducción do célebre cadro de Robert Gibb no que se recolle a (aínda máis célebre) acción militar do 93º reximento de Sutherland Highlanders fronte á carga da cabalería rusa. Rodeado dos utensilios destes soldados -dende o chisqueiro para o tabaco ata a botella para o whisky de malta que portaban con eles-, un empápase da lenda que acompaña a estes homes e do orgullo dos seus compatriotas. O Duque de Wellington que acostumaba describir aos seus soldados ingleses como "the very scum of the earth" (basicamente pola súa orixe social) falaba dos Highlanders como "the children of respectable farmers", "connected by strong ties of neighborhood and even of relationship", "a sort of family corps". Unha sorte de elite militar no seo do exército inglés de mediados do século XIX e principios do XX.

O segundo é unha placa que se atopa na base do castelo de Eilean Donan. Nela poden lerse os nomes de todos os caídos do clan Mcrae durante a primeira guerra mundial. Por riba da placa, o lema do clan Mcrae (McRaith en gaélico, "son of grace"), FORTITUDE NEC CURO NEC CAREO ("With Courage I Shall Have No Want Or Care"), aparece acompañado do lema do clan Mckenzie LUCEO NON URO ("I Shine, Not Burn"). Por debaixo da listaxe dos soldados mortos, catro versos do poema "In Flanders Fields" do teniente coronel de artillería canadiense  John Mcrae din:

We are the Dead. Short days ago

We lived, felt dawn, saw sunset glow,

Loved and were loved, and now we lie

In Flanders fields.

O conxunto, flanqueado por dous cañóns de artillería e presidido pola fachada do castelo, xenera unha poderosa atmosfera de sacralidade non relixiosa, levando aos visitantes a entregarse a un silencio que é mostra de respecto e mesmo de admiración por todo o significado que agocha o monumento funerario. En efecto, máis alá do inevitable eloxio dos actos bélicos como fonte de realización humana, un atopa unha reverencia cara aos mortos (propios) nas guerras que se expresa de forma elegante, mesmo recurrindo á poesía e a arte na súa configuración. O pasado, nestas terras, non é un borrón esvaído que apenas merece respecto a non ser que dea algún rédito turístico (sóalles?), senón o elemento troncal dunha cultura e dun país que ten conciencia de ser tal cousa.

Eliean Donan Castle

Cando o turista pasa por Stirling non queda soamente abraiado coa propia vila, co castelo e co museo dos Argyll e Sutherland Highlanders. O monumento a William Wallace que preside a zona, -unha especie de torre do de finais do século XIX que compite co propio castelo en relevancia-, fai pensar na lembraza que persoaxes de parecida impronta teñen en outras partes do mundo (na terra do turista, por exemplo). Quizais de toda a historia do levantamento de William Wallace contra o rei inglés Eduardo I, o que máis chama a atención foi o trato que este deu ao corpo do escocés rebelde tras o seu apresamento en 1305, traizoado anos despois da súa derrota en Falkirk en 1298. Torturado, emasculado, eviscerado e finalmente aforcado e decapitado, o seu corpo foi desmembrado e repartido por Inglaterra: a cabeza rematou nunha pica na ponte de Londres,  o seu brazo dereito en Newcastle, o seu brazo esquerdo en Berwick, o seu pé dereito en Perth e o seu pé esquerdo en Aberdeen. A mensaxe dos ingleses aos rebeldes escoceses foi clara, e dá unha idea do tipo de relacións que, en adiante, manterían os dous países.

Tratando de ser fiel ao seu papel, o turista chega a Edimburgo co obxectivo de ser bó no seu. A cidade abraia coa súa riqueza patrimonial e co convulso da súa propia historia. Ao igual que no resto dos lugares polos que ten pasado, o turista observa, algo irritado, a abundancia de carteis do tipo "aquí rodouse a escea tal da película cal de Harry Potter". Visitados os lugares que todo turista debe percorrer e case todos os pubs que van con recomendación do Main (o Kenilworth, o Abbotsford ou o Café Royal), o turista toma distancia co castelo -en realidade case unha pequena vila amurallada-, coa Royal Mile e con Princess Street para achegarse andando ata Leith. E neste barrio o visitante galaico atopa aos herdeiros dos Scotish Highlanders e de William Wallace en forma de habitantes dunha mazá de edificios ameazados pola gentrificación e a turistificación da cidade ao cal un contribúe co corazón partío. O Leith Walk é famoso por ser parte fundamental do Trainspotting de Irvine Welsh (malia isto, a película correspondente rodouse case toda en Glasgow co conseguinte cabreo dos habitantes) e da súa continuación, Porno. De feito, hai rutas que che permiten pasar un par de horas facendo o que fan os fans de Harry Potter pero sentíndote perigoso e canalla como os protagonistas dos libros de Irvine Welsh.

Na actualidade, a compañía escocesa Drum Property ten todo listo para arruar unha mazá completa de edificios de dúas plantas dos anos vinte do século XX do Leith Walk para construir no seu lugar residencias para estudantes, apartamentos turísticos e un hotel. Tería sido unha simetría demasiado escandalosa que a compañía responsable fora inglesa, pero, malia non darse o caso, un non pode evitar atopar na resistencia furibunda dos veciños contra a hipsterización do seu barrio unha actualización do espírito combativo e resistente dos escoceses das clases populares. Nese fragmento do barrio de Leith a piques de desaparecer atópase un lugar emblemático da cultura popular edimburguesa, o Leith Depot, refuxio desas músicas que non se escoitan nas radiofórmulas nin teñen centos de millóns de visitas en Youtube. Para entendernos, o típico pub no cal un imaxina perfectamente ao sector buskerista-zanfogriento da AGC tocando himnos etílicos ata altas horas da madrugada edimburguesa para os Renton, Sick Boy Begbie e compañía. Dende este local, unha activa campaña de resistencia ao mellor estilo William Wallace ten mobilizado a todo o artisteo local e e gran parte da cidadanía a través da campaña "Save Leith Walk", tendo chegado ao punto de que, agora mesmo, a viabilidade do proxecto está en cuestión e non se sabe se preoseguirá a súa marcha ou non. Este turista, nun arrebato de culpable sensiblería galaico-escocesa non dubidou en mercar unha das bolsas co lema para apoiar á causa. Sirva a cara de asombro da camareira do Leith Depot como garantía de que, polo menos, unha cousa fixo ben durante a viaxe.

The Proclaimers proclamando "Save Leith Walk"

Houbo outros lugares, outras cidades e outros pubs, claro (sempre seguindo a imprescindible Main-guía que circula subterráneamente entre os habitantes de Galizalbion), pero quedan no tinteiro á espera do momento axeitado (se tal cousa existe realmente).

Finalmente, cando o turista (galego) volta para casa non pode evitar certa tristura polo que leva de volta na súa memoria. Sendo considerables os parecidos entre ambos países, un par de detalles marcan as diferencias de forma palmaria dende fai séculos. O primeiro, a loita permanente dos escoceses contra a voracidade imperialista inglesa e cuxo último episodio é ese referendo de independencia perdido polos pelos en 2014 (en Galicia atopamos, pola contra, unha bolsa de españolismo furibunda que compite en número e intensidade co propio nacionalismo español máis rancio que un poida imaxinar na península ibérica). Esta loita evidencia un conflicto sen resolver entre a nación escocesa sen estado e o vello imperio anglosaxón que está, a estas alturas da historia absolutamente vivo, manifestándose por exemplo nas celebracións que este turista presenciou cando Inglaterra foi eliminada no mundial de Rusia. O segundo detalle diferencial é a impronta da revolución industrial no territorio escocés (a cantidade e a calidade dos científicos e inventores escoceses durante o século XIX só é comparable coa dos propios ingleses ou a dos alemáns) así como o peso das ideas da Ilustración no país. Lembremos que mentras Escocia nese século XIX era un faro de civilización e desenvolvemento democrático, Galicia era un territorio principalmente agrícola e gandeiro postrado aos pes desa España semiabsolutista pechada en si mesma e que cheiraba a sacristía, a mexados reais e a caciquismo rancio.

Así pois, chegados a este punto, ao turista non lle queda outra que solicitar ao Main a instauración dunha variante da competición: a Albagaliciancup, a celebrar a doble volta Edimburgo-Pontevedra, con protocolos de confraternización ben establecidos, solicitando o apadriñamento de Irvine Welsh e pedindo cita no Leith Depot para celebrar alí os concertos. Ademáis pode aproveitarse o feito de que algúns dos clans escoceses máis importantes presentan no seu escudo un cervo, co cal podería seguir manténdose a guerra gráfica stags-porcos bravos. Aí queda a proposta.